Jak rozpoznać styl obrazu? 11 charakterystycznych cech różnych nurtów sztuki nowoczesnej

Kubizm, impresjonizm, ekspresjonizm i... czy jest coś jeszcze? Wiele nurtów artystycznych nie zdobyło aż takiej sławy, ale bez wątpienia odegrało kluczową rolę w rozwoju awangardowej sztuki XX wieku. Ruchy takie jak fowizm, tonalizm czy rajonizm pozostawiły swój ślad w historii sztuki i zasługują na szczególne uznanie. Oto zbiór nurtów i malarzy, którzy byli częścią ówczesnej sceny artystycznej i poprzez swoje dzieła współtworzyli unikalną wizję rzeczywistości.

1. Orfizm

Orfizm to nurt sztuki abstrakcyjnej, który wyłonił się z kubizmu, a jego czołową postacią był malarz Robert Delaunay. Nazwa pochodzi od słynnego francuskiego poety Guillaume’a Apollinaire’a, który uznał, że styl malarstwa Delaunaya charakteryzuje się „muzycznymi właściwościami”.

Malarze z tego nurtu układali gamę kolorów niczym kompozycję muzyczną. Dlatego też Apollinaire, inspirując się Orfeuszem — postacią z mitologii greckiej, poetą i śpiewakiem — nadał ruchowi właśnie taką nazwę w 1912 roku.

Był to jeden z pierwszych nurtów skupiających się na sztuce niefiguratywnej, przedkładając kolor i abstrakcję nad formę i starając się oddać ruch oraz energię. Orfizm dążył do wyjścia poza konkretną rzeczywistość, by ukazać równoczesność i zmienność. Oprócz Roberta Delaunaya do pionierów tego kierunku należeli także jego żona Sonia Delaunay, Francis Picabia oraz František Kupka.

2. Liryczna abstrakcja

Abstrakcja liryczna była ruchem artystycznym, który przeżywał swój rozkwit w latach 40. i 50. XX wieku w Europie. Powstała we Francji jako odpowiedź na geometryczną sztywność kubizmu i konstruktywizmu. W przeciwieństwie do nich, abstrakcja liryczna posługiwała się żywymi kolorami i płynnymi pociągnięciami pędzla, które miały oddawać uczucia, a nie konkretną rzeczywistość otaczającą artystów.

Ten ruch zainspirował inne nurty, takie jak rajonizm, i przyczynił się do rozwoju ekspresjonizmu abstrakcyjnego, który nadal odgrywa ważną rolę we współczesnej sztuce. Do czołowych przedstawicieli tej techniki należą Jean-Paul Riopelle, Nicolas de Staël, Georges Mathieu i Hans Hartung.

3. Tonalizm

Przedstawiciele tonalizmu dążyli do wywołania głębokich emocji i sugerowania kosmicznej harmonii poprzez ton i formy używane w obrazach. Podobnie jak orfiści, inspirowali się kompozycją dźwiękową, aby naśladować muzyczność. Kolor, linia i forma były dla nich kluczowe w praktyce artystycznej, ponieważ stanowiły nośniki określonej symboliki.

Preferowali chłodne palety barw i nocne scenerie, w których odtwarzano ciemne lub zamglone sceny — elementy obrazów nie były od razu dostrzegalne, a widz musiał je „odkrywać”. Najbardziej znani malarze tonalizmu to James Whistler, George Inness i Edward Steichen.

4. Fowizm

Fowizm to awangardowy nurt artystyczny, w którym kolor odgrywa kluczową rolę. Powstał w Paryżu w 1905 roku, a jego nazwa pochodzi od francuskiego słowa oznaczającego „dzikie zwierzę”. Początkowo był to krąg symbolistycznych malarzy o wspólnych zainteresowaniach, wśród których znaleźli się Henri Matisse, André Derain, Albert Marquet i Georges Rouault.

Główną cechą tego kierunku jest intensywne użycie koloru do definiowania przestrzeni i wyrażania nastroju artysty. Fowizm stara się ukazać przepływ twórczego instynktu jako coś „dzikiego”, nieokiełznanego i oderwanego od wpływów cywilizacji. Nazwę nurtowi nadał krytyk Louis Vauxcelles, który po odwiedzeniu wystawy w paryskim Salonie Jesiennym skomentował ją słowami: „Donatello wśród dzikich bestii” („Donatello parmi les fauves”).

5. Ekspresjonizm abstrakcyjny

Ekspresjonizm abstrakcyjny to ruch artystyczny powstały w Stanach Zjednoczonych w latach 40. i 50. pod wpływem surrealizmu. Jego podejście polegało na przedstawianiu abstrakcyjnych form na płótnie, ale chciano również zwrócić uwagę na proces artystyczny i sposób, w jaki obraz został wykonany: artysta rzucał farbę na płótno lub używał różnych innych technik, takich jak kapanie w pracach Jacksona Pollocka aby pokazać materialność obrazu.

Z tego powodu ekspresjoniści abstrakcyjni są również znani jako „malarze gestu”, ponieważ uważano, że artysta posiada własny „odcisk palca”, który powinien być widoczny w dziele. Do tego nurtu należeli również malarze tacy jak Hans Kline, Helen Frankenthaler i Mark Rothko.

6. Puryzm

Bez zbędnych ozdób i dekoracji, puryzm dążył do oczyszczenia obrazu i stawiał na pierwszym miejscu relacje między kątami a formami geometrycznymi. W obrazach najważniejsze nie było ich znaczenie, lecz zwrócenie uwagi widza na formę, kolor i strukturę oraz na to, jak były one postrzegane przez artystę.

Kierunek ten powstał w 1918 roku we Francji jako reakcja na kubizm, który zasłynął z dekonstrukcji form i postaci. Głównymi przedstawicielami puryzmu byli Le Corbusier (znany również jako architekt), Juan Gris i Amédée Ozenfant.

7. Neoplastycyzm

Znany również jako De Stijl, neoplastycyzm (1917-1931) poszukiwał nowego spojrzenia na sztuki wizualne. Miało to zostać osiągnięte poprzez proces stopniowej abstrakcji, w którym dominowały linia i kolor, a formy pozbawione byłyby głębi oraz odniesień figuratywnych.

Dla neoplastyków sztuka była już obecna w życiu: naśladowanie rzeczywistości nie miało sensu, dlatego eksplorowali geometryczną abstrakcję w najbardziej ekspresyjnej formie — poprzez proste linie, kwadraty i prostokąty. Piet Mondrian jest prawdopodobnie najbardziej znanym malarzem tego nurtu, podobnie jak Bart van der Leck i Theo van Doesburg.

8. Syntetyzm

Syntetyzm to termin ukuty w 1877 roku przez grupę malarzy takich jak Paul Gauguin, Paul Sérusier i Émile Bernard w celu odróżnienia ich stylu malarskiego od stylu impresjonistycznego. Z tego powodu byli oni również, wraz z innymi artystami, określani mianem „postimpresjonistów”. Główną cechą ich twórczości była „synteza” koloru i formy — obraz nie miał już naśladować rzeczywistości, lecz wyrażać głębsze znaczenia.

Kluczowe było odzwierciedlenie punktu widzenia artysty, a nie otaczającego go świata. W tym celu wykorzystywano żywe, intensywne kolory oraz ograniczano szczegóły i głębię w obrazach.

9. Wortycyzm

Wortycyzm to pierwszy ruch awangardowy w Anglii, który powstał w latach 1913-1915. Pojawił się na scenie artystycznej jako odpowiedź na rosnącą industrializację początku XX wieku i próbował odzwierciedlić chaos i energię współczesnego życia. Dzieła charakteryzowały się dynamicznymi przekątnymi, kontrastującymi ze stałymi punktami przestrzeni, wyraźnymi liniami i geometrycznymi formami. Nazwa ruchu pochodzi od słowa „wir” („vortex”), ponieważ według malarza Wyndhama Lewisa to właśnie w tej przestrzeni dokonywał się akt twórczy: „W sercu wiru znajduje się cicha przestrzeń, w której koncentruje się cała energia”.

Choć był to ruch, który trwał zaledwie kilka lat, zdołał odcisnąć swoje piętno na nowoczesnym designie, zwłaszcza w dziedzinie grafiki. Oprócz Wyndhama Lewisa, jednym z czołowych przedstawicieli wortycyzmu był także Jacob Epstein.

10. Synchromizm

Stanton Macdonald-Wright i Morgan Russell stworzyli synchromizm w 1912 roku w Stanach Zjednoczonych, gdzie istniał do 1924 roku. Ich zamiarem było stworzenie harmonii w dziełach malarskich poprzez formę i kolor, w sposób podobny do kompozycji muzycznych.

Według artystów użycie koloru mogło wywoływać wrażenia dźwiękowe, a ich eksploracja tonacji była podobna do korzystania z nut muzycznych, które budzą emocje bez bezpośredniego przedstawienia dźwięku. Synchromizm wpłynął na późniejsze ruchy artystyczne, w których kolor stał się podstawowym środkiem wyrazu malarskiego.

11. Malarstwo w stylu art déco

Styl art déco narodził się w Paryżu, ale szybko rozprzestrzenił się na cały kontynent europejski, a nawet dotarł za Atlantyk do Stanów Zjednoczonych. Obejmował różne dziedziny sztuki w okresie między 1910 a 1940 rokiem: projektowanie graficzne, sztukę malarską, a także architekturę. W malarstwie wyróżniał się symetrią, użyciem linii prostych i motywów zygzakowatych.

Główną ideą było wprowadzenie artystycznych akcentów do codziennych przedmiotów i postaci, co odróżniało ten styl od innych awangard artystycznych, które miały charakter antytradycyjny. Do najsłynniejszych przedstawicieli tego stylu należą Tamara de Łempicka, Romain de Tirtoff (Erté) oraz A.M. Cassandre.

Te awangardowe nurty pomogły ukształtować tożsamość artystyczną minionego stulecia i choć niektóre z nich stały się jedynie przypisami w podręcznikach do historii sztuki, ich dziedzictwo wciąż żyje we współczesnych prądach artystycznych. Jakie znane obrazy można powiązać z tymi stylami? Który z wymienionych wyżej malarzy wydał ci się najbardziej inspirujący?